Invoering van het leenstelsel: onduidelijk effect.

Het is gelukt het leenstelsel is er. Dit mag ook wel. Als sinds 2010 (kabinet Rutte I) wordt geprobeerd dit stelsel in te voeren. Minister Jet Bussemaker (OCW) moest verschillende malen terug naar de rekentafel. Dit roept de volgende vraag op: Is er bij de invoering van het leenstelsel voor zowel masterfase als de bachelorfase sprake van goed bestuur? Mijn conclusie: te veel tegenstrijdige onderzoeken en het effect is onduidelijk.

Het concept ‘goed bestuur’ kan worden geïllustreerd door inzichtelijk te maken hoe er wordt omgegaan met de spanning tussen waarden die aan bod komen bij de invoer van het een besluit (Huberts en Hout, 2011). Het besluitvormingsproces toegelicht met behulp van het stromenmodel van Kingdon (1984). Startpunt van de analyse vormt het regeerakkoord van Rutte I (2012). In het tweede deel van het essay heb ik behandeld welke waarden hier spelen en in hoeverre deze waarden met elkaar op gespannen voet staan.

Eigen verantwoordelijkheid
De invoering van het leenstelsel is het gevolg van een politieke stroming die streeft naar ‘herstel van de eigen verantwoordelijkheid’ (Trommel, 2013). Volgens Trommel (2013) richten de overheid en politieke partijen zich steeds meer op het terugbrengen van de civiele society ‘op basis van vertrouwdheid in eigen kring’. Ook in het Hoger Onderwijs is deze verandering van ‘het herstel van de eigen verantwoordelijkheid’ al jaren zichtbaar: de eigen bijdrage van studenten is sinds de invoer van de basisbeurs alleen maar gestegen.


Toegankelijk?
Bij de invoering van het sociaal leenstelsel is sprake van een centrale spanning tussen de waarden efficiëntie en toegankelijkheid. Het gaat daarnaast ook over de spanning tussen doelgericht bestuur en doelmatig bestuur. Het lukt minister Jet Bussemaker niet om partijen er van te overtuigen dat het leenstelsel de toegankelijkheid voor het Hoger Onderwijs waarborgt (NRC, 2013).

Gebrek aan transparanti
Dit ligt aan het gebrek van transparant bestuur vanwege het grote aantal tegenstrijdige onderzoeken die de minister naar voren schuift (Bussemaker, 2013). Het SCP rapport uit 2012 (SCP, 2012) toont dat er weinig draagvlak is voor het leenstelsel en dat gevreesd moet worden voor het studierendement en de toegankelijkheid. De politieke partijen eisen een aanvullend rapport. Minister Bussemaker laat zodoende nog een rekenkundig onderzoek uitvoeren door het Centraal Plan Bureau. Hieruit (CPB, 2013) blijkt dat een op de tien bachelor studenten afziet van studeren.

Tegenstrijdige onderzoeken (SCP, HBO RAAD, CHEPS, CBS, RVS, MvF, CPB, ResearchNed, Intomart GFK)
Volgens de Raad van State (RVS, 2011) spreken de onderzoeken elkaar tegen en is de minister hier ‘onnauwkeurig’ over geweest. In de Tweede Kamer wordt een technische briefing gevraagd voor de toelichting van de onderzoeken. Ook Ron Bronmans, voorzitter van het CvB van Hogeschool Rotterdam stelt dat de uitkomsten verwarrend zijn en dat de toegankelijkheid van lage inkomensgroepen wel in gevaar is (HO magazine, 2012). Toch stelt Jet Bussemaker dat het onderzoek “geen ontoelaatbare gevolgen betreft voor de toegankelijkheid”(NU.nl, 2013).

Maar, wel efficiënt
Het kabinet stelt dat de aanvullende beurs blijft bestaan (VVD, PvdA, 2012). Daarnaast schrijft Jet Bussemaker dat studenten hun lening vijf jaar later mogen aflossen (OCW, 2013). Ook stellen Bussemaker en de bezuinigingscommissie dat de invoering van het leenstelsel in het buitenland studenten er niet van weerhoudt om te studeren (MvF, 2010). De aandacht die tijdens de invoering van het leenstelsel wordt besteed aan doelmatig, dus efficiënt bestuur weegt uiteindelijk niet op tegen het gebrek aan doelgericht en transparant bestuur.

Conclusie:
De invoering van het leenstelsel  is vanuit de taakomschrijving niet doeltreffend. Er wordt in het rapport nauwelijks aandacht besteed aan de doelen: het behouden van toegankelijk onderwijs en kwalitatief goed onderwijs. Ook dreigt er uitval voor de technische studies. Wel wordt er veel aandacht besteed aan doelmatig bestuur: er wordt door het kabinet gestreefd naar het effectief benutten van studietijd. Toch wegen de argumenten die betrekking hebben op efficiëntie voor de studentenorganisaties, de oppositie, het technische bedrijfsleven en de HBO-Raad niet op tegen de onduidelijke gevolgen voor de toegankelijkheid van het onderwijs.

De minister probeert de tegenstanders te overtuigen met onderzoeken. Helaas zijn dit onderzoeken die elkaar tegen lijken te spreken waardoor de transparantie en het democratische gehalte van het bestuur in het geding komt. De VSNU vreest voor het uitblijven van investeringen maar minister Jet Bussemaker besluit toch het wetsvoorstel voor het leenstelsel weer uit te stellen. De invoering van het sociaal leenstelsel blijkt nog niet sociaal genoeg.

Meer info vindt u hier en hier..

Belangrijkste bronnen:

– HO magazine. (2013, September). Sociaal leenstelsel – het echte verhaal. Opiniestuk CvB voorzitter Ron Bormans. Opgehaald van http://www.vereniginghogescholen.nl/component/content/article/22/1255  
– Huberts, L. W. J. C., Van Hout, E. J. th.,  (2013) Goed bestuur. Kiezen of delen? Opgehaald van http://www.boomlemmatijdschriften.nl/tijdschrift/bk/2011/2/Bk_09273387_2011_020_002_007
 – Kingdon, J.W. (1984). How does an idea’s time come? Agendas, alternatives, and public policies. In J.M. Shafritz & A.C. Hyde (2012). Public administrator: Classic readings. (7th ed.) Australia etc.: Wadsworth Cengage Learning.
– Ministerie van Financiën. (2010). Studeeren is Investeren. Brede heroverwegingen 7. Hoger onderwijs.
– Nu.nl (2013, februari 26). Coalitie hamert op goede voorlichting leenstelsel. Opgehaald van http://www.nu.nl/politiek/3352332/coalitie-hamert-goede-voorlichting-leenstelsel.html
– RvS (2011, december). Advies van Raad van State wetsvoorstel studeren is investeren. Opghaald van http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2012/01/19/advies-raad-van-state-wetsvoorstel-studeren-isinvesteren.html
– ScienceGuide. (2013, mei 22). Leenstelsel herzien. Opgehaald van http://www.scienceguide.nl/201305/leenstelsel-herzien.aspx
– Sociaal Plan Bureau (2012, juni 6). Een beroep op de burger. Opgehaald van: http://www.scienceguide.nl/media/1110123/een_beroep_op_de_burger.pdf
– Sociaal Plan Bureau (2013, juni 7). De studie waard. Opgehaald van http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/rapporten/2013/06/07/de-studiewaard.html
– Thacher, David & Martin Rein (2004). Managing value conflict in public policy. Governance: an international journal of policy, administration, and institutions, 17, 4, pp. 457-486:
– Trommel, W. (2013). ‘De louterende werking van bestuurlijke bescheidenheid’, In H. Bosselaar & G. Vonk, Bouwplaats lokale verzorgingsstaat. Den Haag: Boom Lemma, pp. 115-125.  
– VSNU. (2013, februari). Reactie vsnu op stelselwijziging sociaal leenstelsel. Opgehaald van http://www.vsnu.nl/nieuws/nieuwsbericht/78-reactie-vsnu-op-stelselwijziging-sociaalleenstelsel.html
– VVD, CDA, et al. (2010, september). Vrijheid en Verantwoordelijkheid. Regeerakkoord VVDCDA. Opgehaald van http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/rapporten/2010/09/30/gedoogakkoord-vvd-pvv-cda.html:
– VVD, PvdA. (2012, oktober 29). Bruggen slaan. Regeerakkoord VVD – PvdA. Opgehaald van http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/rapporten/2012/10/29/regeerakkoord.html
–  Wal, Zeger van der, Gjalt de Graaf & Cor van Montfort (2011). Themanummer Bestuurskunde over good governance. Bestuurskunde, 2011, 2, pp. 2-62.
– Zijlstra, H. (2012, januari). Wetsvoorstel Studeren is investeren. Opgehaald van http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2012/01/19/wetsvoorstel-studeren-is-investeren.html